Zwężenie zastawki mitralnej (inaczej zwężenie zastawki dwudzielnej, zwężenie ujścia żylnego lewego) to wada serca, w której wskutek zmniejszenia powierzchni zastawki utrudniony jest napływ krwi z lewego przedsionka do lewej komory serca.  Pole otwarcia prawidłowej zastawki dwudzielnej wynosi 4,0 - 5,0 cm ² a zanim wystąpią objawy zwężenia, pole to zmniejsza się zwykle do mniej niż 2,5 cm². Najczęstszą przyczyną rozwoju zwężenia zastawki jest przebyta choroba infekcyjna, zwłaszcza gorączka reumatyczna. W przebiegu tej choroby dochodzi do pogrubienia i zrośnięcia płatków zastawki, spoideł i strun ścięgnistych. Postępujące bliznowacenie i wapnienie tych struktur doprowadza do ograniczenia ruchomości płatków zastawki i zmniejsza światło ujścia. Objawy pojawiają się zwykle po upływie 15-20 lat od przebycia gorączki reumatycznej. Nieprawidłowy przepływ krwi przez zmienioną zastawkę dodatkowo nasila procesy włóknienia, grubienia i wapnienia wszystkich struktur związanych z zastawką. Z czasem zwężenie zastawki mitralnej prowadzi do powiększenia lewego przedsionka, włóknienia jego ściany oraz wzrostu ciśnienia w lewym przedsionku, które wstecznie przenosi się na naczynia w płucach. Przy zaawansowanej wadzie może dochodzić do obrzęku płuc (wskutek podwyższonego ciśnienia w żyłach i włośniczkach płucnych i poszerzenia tych naczyń) oraz do powolnego rozwoju nadciśnienia płucnego.

Przyczyny rozwoju zwężenia zastawki mitralnej

• Gorączka reumatyczna - u około 60% osób z tą wada stwierdza się przebycie gorączki reumatycznej.
• Infekcyjne zapalenie wsierdzia i zwapnienie pierścienia mitralnego jest przyczyną około 3% wady.
• Toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, mukopolisacharydozy są przyczyną < niż 1% przypadków.
• Wrodzone zniekształcenie zastawki mitralnej zdarza się rzadko i spotyka się je głównie u dzieci.

Objawy zwężenia zastawki mitralnej

• Zmniejszenie tolerancji wysiłku i szybkie męczenie się.
• Duszność.
• Czasem kaszel z odkrztuszaniem pienistej,podbarwionej krwiąplwociny.
• Nawracające zakażenia układu oddechowego.
• Kołatanie serca - migotanie przedsionków rozwija się u 30-40% chorych z objawowym zwężeniem zastawki mitralnej.
• Incydenty zatorowe spowodowane przemieszczeniem się skrzeplin z lewego przedsionka wraz z prądem krwi do innych narządów (np. udary mózgu).

Rozpoznanie zwężenia zastawki mitralnej

Osłuchiwaniem okolicy serca można stwierdzić szmer rozkurczowy. Badanie echokardiograficzne pozwala nie tylko potwierdzić istnienie wady ale także określić wygląd płatków zastawki, ich ruchomość, obecność skrzeplin w lewym przedsionku oraz wymiary jam serca i kurczliwość lewej komory.

Przebieg naturalny zwężenia zastawki mitralnej

Zwężenie zastawki jest chorobą przewlekłą i postępującą. Wada występuje dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Zwykle można wyróżnić okres powolnego, stabilnego przebiegu, oraz etap przyspieszonej progresji wady. W krajach rozwiniętych okres od zachorowania na gorączkę reumatyczną do wystąpienia objawów wynosi około 20-40 lat. Rokowanie dla chorego ze zwężeniem zastawki mitralnej pogarsza się, kiedy dolegliwości powodują znacznie ograniczenie sprawności, a gdy rozwija się duże nadciśnienie płucne, chorzy przeżywają średnio mniej niż 3 lata. Przyczyny zgonów to najczęściej niewydolność serca (około 60%) i incydenty zatorowe (blisko 40%).

Leczenie zwężenia zastawki mitralnej

1.    Leczenie zachowawcze

• Chorzy ze zwężeniem zastawki mitralnej niewielkiego stopnia i prawidłową akcją serca nie wymagają leczenia farmakologicznego.
• Zapobieganie zaburzeniem rytmu serca, gdyż chorzy ze zwężeniem zastawki mitralnej wykazują skłonność do arytmii.
• Stosowanie leczenia przeciwzakrzepowego u chorych z napadowym lub utrwalonym migotaniem przedsionków w celu zapobiegania incydentom zatorowym. Zatorowość może wystąpić u 10-20% chorych ze zwężeniem zastawki mitralnej a ryzyko wzrasta wraz z wiekiem i występowaniem migotania przedsionków.

2.    Leczenie inwazyjne

• Przezskórna balonowa walwulotomia mitralna - polega na rozklejeniu lub rozerwaniu zrośniętych płatków zastawki mitralnej za pomocą balonu wprowadzonego z użyciem cewnika. Walwulotomia jest zabiegiem stosunkowo bezpiecznym a jej skuteczność wynosi ok. 95%. W rzadkich przypadkach po wykonaniu walwulotomii może powstać niedomykalność zastawki mitralnej. W przypadku istnienia przeciwwskazań do walwulotomii mitralnej, dużego ryzyka zatorowości lub zwapnienia aparatu podzastawkowego należy rozważyć leczenie operacyjne.
• Chirurgiczna naprawa lub wymiana zastawki mitralnej  - w miejsce usuniętej, zmienionej zastawki wszczepia się protezę mechaniczną lub biologiczną.