BUDOWA OGÓLNA SERCA

Serce, ważące ok. 300g leży mniej więcej pośrodku klatki piersiowej, swym koniuszkiem skierowane w lewą stronę. 2/3 serca leży na lewo od płaszczyzny pośrodkowej ciała, a tylko 1/3 na prawo od tej płaszczyzny. Oś serca (linia łącząca środek podstawy serca ze środkiem jego koniuszka) tworzy z osią podłużną kąt 45°.

Serce zbudowane jest z tkanki mięśniowej, która kurcząc się powoduje „pompowanie" krwi.

W jego budowie możemy wyróżnić cztery jamy: dwa przedsionki - przedsionek prawy i przedsionek lewy oraz dwie komory - komorę prawą i komorę lewą.

Przedsionek prawy (łac. atrium dexter) - zbiera krew z całego organizmu oprócz płuc. Uchodzą do niego:

• żyła główna górna (łac. vena cava superior) - zasadniczo zbiera krew z nadprzeponowej części ciała

• żyła główna dolna (łac. vena cava inferior) - zbiera krew z podprzeponowej części ciała

• zatoka wieńcowa (łac. sinus coronarius) - uchodzą do niej żyły duże i średnie serca.

Przedsionek lewy (łac. atrium sinister) - z płuc krew zbierają cztery żyły uchodzące do przedsionka lewego:

• żyła płucna górna lewa (łac. vena pulmonalis superior sinister)

• żyła płucna górna prawa (łac. vena pulmonalis superior dexter)

• żyła płucna dolna lewa (łac. vena pulmonalis inferior sinister)

• żyła płucna dolna prawa (łac. vena pulmonalis inferior dexter)

Przedsionki oddzielone są od komór zastawkami serca: po stronie lewej zastawką dwudzielną (mitralną), po stronie prawej zastawką trójdzielną. Nazwy tych zastawek wskazują z ilu płatków są one zbudowane.

Z przedsionka prawego krew przepływa do prawej komory, a następnie wyprowadzana jest do płuc pniem tętnicy płucnej, który następnie dzieli się na tętnicę płucną prawą i lewą. Od prawej komory pień płucny oddziela zastawka pnia płucnego. Z płuc krew spływa do przedsionka lewego czterema żyłami płucnymi i następnie mijając zastawkę dwudzielną wpływa do lewej komory. Aorta, największa tętnica organizmu wyprowadza krew z lewej komory serca. Zastawki półksiężycowate aorty zwane potocznie zastawką aortalną oddzielają aortę od komory.

W zdrowym sercu nie ma połączenia między prawą a lewą komorą, a przepływ krwi w układzie serce - naczynia jest jednokierunkowy.

BUDOWA WEWNĘTRZNA MIĘŚNIA SERCOWEGO

Na przekroju ściany serca możemy wyróżnić trzy warstwy (idąc od wewnątrz):

• wsierdzie (łac.endocardium)- jest to jednowarstwowy nabłonek płaski spoczywający na łącznotkankowej blaszce właściwej wsierdzia. Pod nią znajduje się zawierająca naczynia i nerwy (których brak w blaszce właściwej) tkanka podwsierdziowa. Nabłonek wyściełający wszystkie struktury wewnątrz serca, przechodzi bez wyraźnej granicy w śródbłonek naczyń (łac. endothelium)

• śródsierdzie (łac. myocardium - w szerokim znaczeniu) składa się z trzech głównych elementów:

1. szkielet serca - znajduje się w podstawie serca na granicy między przedsionkami i komorami. Zbudowany jest z tkanki włóknistej zbitej. Składa się z:

• czterech pierścieni włóknistych (łac. annuli fibrosi) otaczających ujścia żylne i tętnicze serca.

• dwóch trójkątów włóknistych (łac. trigona fibrosa) - prawy i lewy, leżą pomiędzy pierścieniami włóknistymi otaczającymi ujścia przedsionkowo-komorowe a pierścieniem ujścia aorty.

• części błoniastej przegrody międzykomorowej

2. układ przewodzący serca (łac. systema conducens cordis) - reguluje on rytmikę pracy serca oraz prawidłową kolejność skurczów poszczególnych części serca. Jest on zbudowany z zmodyfikowanych miocytów. Składają się na niego:

• węzeł zatokowo-przedsionkowy (łac. nodus sinuatrialis) - generuje on wskutek powolnej samoistnej depolaryzacji prawidłowy rytm zatokowy skurczów serca.

• węzeł przedsionkowo-komorowy (łac. nodus atrioventricularis)

• pęczek przedsionkowo-komorowy (łac. fasciculus atrioventricularis, pęczek Hisa) na który składa się pień (odnoga wspólna łac. crus commune), jedyne połączenie między mięśniówką przedsionków i komór) oraz odnogi prawej i lewej. Wszystkie odnogi biegną w przegrodzie międzykomorowej.

• rozgałęzienia końcowe (włókna Purkiniego) wstępują ku górze w mięśniówce właściwej podstawy serca (zarówno komory prawej jak i lewej)

3. mięsień sercowy czyli właściwe myocardium. Składa się na nią osobna mięśniówka przedsionków i komór:

• w przedsionkach nie rozróżniamy ściśle oddzielnych warstw, a jedynie pasma mięśniowe głębokie - krótsze, biegnące w obrębie jednego przedsionka, i długie, leżące bardziej powierzchowne, łączące oba przedsionki

• w komorach zazwyczaj wyróżnia się:

1. zewnętrzną warstwę skośną - wspólną dla obu komór, na wierzchołku serca tworzącą wir serca (łac. vortex cordis)

2. środkowa warstwa okrężna - jej powierzchowna część jest wspólna, a głębsza osobna dla komór. To ona wytwarza główną siłę skurczu serca

3. wewnętrzna warstwa podłużna - osobna dla każdej komory

4. nasierdzie (łac. epicardium) - jest to blaszka trzewna osierdzia surowiczego. Zbudowane jest z jednowarstwowego nabłonka płaskiego spoczywającego na blaszce właściwej nasierdzia (łac. lamina propia epicardii) i leżącej pod nią tkance podnasierdziowej, zawierającej liczne adipocyty (naczynia i nerwy biegną analogicznie do wsierdzia)

UNACZYNIENIE SERCA

Wykonując olbrzymią pracę, serce wymaga ciągłego zaopatrzenia w tlen i substancje odżywcze przenoszone wraz z krwią. Elementy te doprowadzane są do komórek mięśniowych poprzez tętnice wieńcowe. Największe z nich mają średnicę przy ujściu ok. 4-8mm, a w odcinku środkowym około 2-4mm. Tętnice wieńcowe: prawa i lewa odchodzą od aorty tuż powyżej zastawki aortalnej.

Lewa tętnica wieńcowa rozpoczyna się pniem a następnie dzieli na (1) tętnicę przednią zstępującą, oddającą tętnice skośne i przegrodowe oraz (2) tętnicę okalającą, od której odchodzą tętnice brzeżne. Gałęzie lewej tętnicy wieńcowej unaczyniają lewą komorę serca oraz 2/3 przegrody międzykomorowej. U 1% ludzi pień lewej tętnicy wieńcowej nie występuje a tętnice przednia zstępująca serca i tętnica okalająca rozpoczynają się oddzielnie.

Komorę prawą i 1/3 część przegrody międzykomorowej unaczynia prawa tętnica wieńcowa, oddająca także gałązki do węzła zatokowego i tylnej powierzchni lewej komory. U 10-15% osób prawa tętnica wieńcowa jest słabiej rozwinięta i wówczas ściana tylna serca unaczyniana jest poprzez tętnicę tylną zstępującą, będącą kontynuacją tętnicy okalającej.

UNERWIENIE SERCA

Unerwienie serca można podzielić na:

• współczulne, które zapewniają

  • nerw sercowy szyjny górny odchodzący od zwoju szyjnego górnego,

  • nerw sercowy szyjny środkowy od zwoju szyjnego środkowego,

  • nerw sercowy szyjny dolny od zwoju szyjnego dolnego,

  • nerwy sercowe piersiowe od części piersiowej pnia współczulnego.

• przywspółczulne zapewniają

  • gałęzie sercowe górne od części szyjnej nerwu błędnego,

  • gałęzie sercowe piersiowe od części piersiowej nerwu błędnego,

  • gałęzie sercowe dolne od nerwu krtaniowego wstecznego.

Zatem jeżeli mowa o nerwach mamy na myśli unerwienie współczulne, a jeżeli o gałęziach - przywspółczulne.

Wymienione nerwy i gałęzie układają się w dwie grupy:

• powierzchowną - nerwy współczulne i jest to splot sercowy powierzchowny,

• głęboką - gałęzie przywspółczulne; splot sercowy głęboki.

Sploty te przechodzą w splot wieńcowy lewy i prawy. W splotach tych występują liczne zwoje sercowe, w których następuje przełączenie przywspółczulnych włókien przedzwojowych na zazwojowe.

Czynnościowo unerwienie współczulne przyspiesza akcję serca, przywspółczulne zwalnia.